Βιταμίνη D – Η βιταμίνη του ήλιου

Αν σας έλεγαν ότι υπάρχει ένα «φάρμακο» το οποίο μπορεί να χτίζει γερά οστά, να δυναμώνει το ανοσοποιητικό σας σύστημα και να μειώνει τον κίνδυνο για διαβήτη, καρδιοπάθειες, καρκίνο και Αλτσχάϊμερ και αυτό μάλιστα δωρεάν, θα το πιστεύατε; Και όμως, αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το φάρμακο αυτό υπάρχει και είναι η βιταμίνη D ή αλλιώς η «βιταμίνη του ήλιου».

Τι είναι η Βιταμίνη D;

Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που συντίθεται κυρίως υπό την επίδραση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας στο δέρμα. Πολύ μικρή ποσότητα βιταμίνης D λαμβάνεται με τις τροφές.
Υπάρχουν δύο μορφές (μεταβολίτες) βιταμίνης D, η εργοκαλσιφερόλη (βιταμίνη D2) η οποία περιέχεται σε τροφές και η χοληκαλσιφερόλη (βιταμίνη D3) η οποία παράγεται στο δέρμα.

Η βιταμίνη είναι μία προ-στεροειδή (secosteroid) ορμόνη η οποία έχει άμεση δράση στα γονίδια μας. Το τελικό προϊόν του μεταβολισμού της, η καλσιτριόλη (1,25-dihydroxyvitamin D), είναι μια στεροειδής ορμόνη που αλληλεπιδρά με περισσότερα από 2.500 γονίδια.

Μελέτη που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία δύο εκ των σπουδαιοτέρων πανεπιστημίων του κόσμου, του Harvard και του UCLA, έδειξε ότι η παρουσία της βιταμίνης D είναι απαραίτητη για να μπορούν τα κύτταρα να έχουν πρόσβαση στη «βιβλιοθήκη» του DNA.
Η λειτουργία της βιταμίνης D διεκπεραιώνεται από υποδοχείς που ρυθμίζουν πάνω 2.500 γονίδια τα οποία κωδικοποιούν πολλές πρωτεΐνες και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση και στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Εκτός από τους υποδοχείς στα οστά, έχουν βρεθεί υποδοχείς της βιταμίνης D στους μυς, στο δέρμα, στον εγκέφαλο, στον προστάτη, στον μαστό, στο έντερο, σε κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, στα αγγεία, στην καρδιά.

Η πιο γνωστή, μέχρι πρόσφατα, δράση της βιταμίνης D είναι η αύξηση της απορρόφησης του ασβεστίου και του φωσφόρου από το έντερο για την ανάπτυξη και τη διατήρηση υγιών οστών καθώς και για την ενίσχυση της νευρομυϊκής λειτουργίας. Ακόμη και αν η διατροφή είναι πλούσια σε ασβέστιο, η έλλειψη βιταμίνης D δεν επιτρέπει την απορρόφηση του ασβεστίου σε επαρκή ποσότητα.

Τον Απρίλιο του 2008, διακεκριμένοι καθηγητές Αμερικανικών Πανεπιστημίων, με ανοιχτή επιστολή τους, καλούσαν την επιστημονική κοινότητα σε δράση για τη διάδοση της επίδρασης της βιταμίνης D, όχι μόνο για την οστεοπόρωση, αλλά και σε μια σειρά άλλων σοβαρών παθήσεων. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D λαμβάνει σήμερα διαστάσεις επιδημίας. Υπολογίζεται ότι 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν ανεπάρκεια βιταμίνης D με εμφανείς επιπτώσεις τόσο στην υγεία τους όσο και στην ποιότητα της ζωής τους.

Πηγές Βιταμίνης D;

Ο ανθρώπινος οργανισμός συνθέτει το 90% της βιταμίνης D μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας και λαμβάνει μόνο το 10% μέσω των τροφών.
Με εξαίρεση τα λιπαρά ψάρια, το συκώτι και το αυγό τα υπόλοιπα τρόφιμα περιέχουν ελάχιστη βιταμίνη D. Μερικές τροφές (γάλα, χυμός πορτοκαλιού, δημητριακά) μπορούν να εμπλουτισθούν με βιταμίνη D. Σε χώρες με χαμηλή ηλιοφάνεια επιλεγμένα τρόφιμα εμπλουτίζονται υποχρεωτικά με βιταμίνη D.

Κύρια πηγή βιταμίνης D είναι η έκθεση στο ηλιακό φως. Η καθημερινή έκθεση για μερικά λεπτά στον ήλιο μπορεί να καλύψει τις ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού στη συγκεκριμένη βιταμίνη.
Πιο συγκεκριμένα, 15-20 λεπτά έκθεσης στο ηλιακό φως από τις 10πμ μέχρι τις 2μμ, χωρίς αντηλιακό, 3 φορές την εβδομάδα, είναι ικανό χρονικό διάστημα ώστε να παράσχει στον οργανισμό την απαιτούμενη ποσότητα βιταμίνης D. Το διάστημα αυτό ο οργανισμός μπορεί να παράξει 10.000-20.000 μονάδες (IU) βιταμίνης D.
Ωστόσο, ιδιαίτερα τον χειμώνα, πολλά άτομα δεν παράγουν επαρκή ποσότητα βιταμίνης D μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας.
Η ικανότητα παραγωγής βιταμίνης D μειώνεται με τα χρόνια με αποτέλεσμα η έλλειψή της να είναι κοινή στις μεγαλύτερες ηλικίες.
Τα αντηλιακά τα οποία είναι σημαντικά για την προστασία από τον καρκίνο του δέρματος παρεμποδίζουν σημαντικά τον σχηματισμό βιταμίνης D.

Όπως αναφέρει ο καθηγητής Ορθοπαιδικής του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του

Ελληνικού Ινστιτούτου Οστεοπόρωσης κ. Γ. Λυρίτης, «η έλλειψη βιταμίνης D στην Ελλάδα είναι συχνή, ειδικά στα παιδιά και στους υπερηλίκους. Οι βασικοί λόγοι του προβλήματος είναι δύο: 1) Το γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας (34°-41°) που δεν επιτρέπει την έκθεση σε επαρκή υπεριώδη ακτινοβολία, ιδίως τους χειμερινούς μήνες. 2) Η κύρια πηγή λήψης λιπαρών τροφών στην χώρα μας, δηλαδή το ελαιόλαδο, δεν περιέχει βιταμίνη D.»

Σύμφωνα επίσης, με τον καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βοστόνης και συγγραφέα πολλών βιβλίων σχετικά με τη βιταμίνη D, Dr. Michael F. Holick, «μικρά διαλείμματα έκθεσης στον ήλιο 3 φορές την εβδομάδα χωρίς αντηλιακή προστασία αποδεικνύονται ακόμη πιο αποτελεσματικά. Βάζω πάντα αντηλιακό στο πρόσωπο, όπου εμφανίζονται οι περισσότεροι καρκίνοι του δέρματος», λέει ο Dr. Holick, για να συμπληρώσει στη συνέχεια ότι αφήνει απροστάτευτα τα πόδια και τους ώμους του 15-20 λεπτά προτού βάλει κι εκεί αντηλιακό. Στο διάστημα αυτό, το σώμα μπορεί να παράγει έως και 4.000 IU βιταμίνης D, ποσότητα ίση με αυτή που προσφέρει η κατανάλωση 40 ποτηριών πλήρους γάλατος.

Προδιαθέτουν σε έλλειψη Βιταμίνης D;

• Η περιορισμένη έκθεση στο φως του ήλιου.
• Η υπερβολική χρήση αντηλιακών.
• Το σκούρο δέρμα.
• Η αστικοποίηση, η εργασία σε κλειστούς χώρους και κάποιες συνήθειες ένδυσης σε ορισμένους λαούς.
• Η αποκλειστική διατροφή των βρεφών με μητρικό γάλα.
• Η εγκυμοσύνη και ο θηλασμός.
• Η εμμηνόπαυση
• Ηλικία μεγαλύτερη των 50 ετών επειδή η ικανότητα σύνθεσης της βιταμίνης D μειώνεται με την ηλικία.
• Παθήσεις-σύνδρομα δυσαπορρόφησης του λίπους όπως η κοιλιοκάκη, η νόσος του Crohn, η κυστική ίνωση και η παγκρεατίτιδα.
• Ηπατική νόσος και νεφρική νόσος.
• Διαβίωση στο βόρειο ημισφαίριο και ειδικότερα σε γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο των 35°, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
• Ο υποπαραθυρεοειδισμός
• Η παχυσαρκία.

Ποιοι οι κίνδυνοι από έλλειψη Βιταμίνης D

• Στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει Ραχίτιδα
• Στους ενήλικες μπορεί να έχει επίσης επιπτώσεις στην καλή υγεία των οστών προκαλώντας Οστεομαλακία ήκαι Οστεοπόρωση. Περίπου 6% των ανδρών και περισσότερο από 20% των γυναικών άνω των 50 ετών πάσχουν από οστεοπόρωση, ενώ 1 στους 5 άνδρες και 1 στις 3 γυναίκες θα υποστούν ένα οστεοπορωτικό κάταγμα μετά την ηλικία των 50. Επίσης, το 75% των γυναικών που έχουν οστεοπόρωση δεν το γνωρίζουν.
• Νοσήματα που έχουν συσχετισθεί με την έλλειψη βιταμίνης D είναι
  διάφορα νεοπλάσματα (μαστός, παχύ έντερο, προστάτης), τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ και η παχυσαρκία, νευρολογικά και ψυχιατρικά νοσήματα όπως ο αυτισμός, η κατάθλιψη, η άνοια, παθήσεις του δέρματος, παθήσεις που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό (άσθμα, αυτοάνοσα νοσήματα, λοιμώξεις), κακή μυϊκή λειτουργία και αύξηση των πτώσεων των ηλικιωμένων, προβλήματα στην κύηση κ.ο.κ.

Πόση Βιταμίνη D χρειάζεται ο οργανισμός;

Η ακριβής εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπέδων της βιταμίνης D στηρίζεται στη μέτρηση των επιπέδων της 25-OH Vitamin D. Ανάλογα με τα ευρήματα έχουμε:

Έλλειψη: < 10 ng/ml
Ανεπάρκεια: 10-30 ng/ml
Επάρκεια: 30-100 ng/ml
Τοξικότητα: > 100 ng/ml

Η χορήγηση από του στόματος σκευασμάτων βιταμίνης D (και βέβαια η αύξηση της έκθεσης στον ήλιο και η βελτίωση της διατροφής) είναι η θεραπεία εκλογής για τους έχοντες έλλειψη ή ανεπάρκεια βιταμίνης D.

Ευάγγελος Ι. Δημητρίου

Χειρουργός Ορθοπαιδικός